Nie każdy kryzys da się przewidzieć i nie każdy mieści się w sztywnych ramach urzędowych tabel. Zdarzają się sytuacje, w których formalnie wszystko się zgadza – dochód jest „za wysoki”, praca jest, rachunki dotąd były opłacane – a mimo to nagłe zdarzenie wywraca domowy budżet w ciągu kilku dni. Właśnie na takie momenty przewidziano rozwiązanie, które funkcjonuje obok standardowych świadczeń i uruchamiane jest wyłącznie w wyjątkowych okolicznościach.
Specjalny zasiłek celowy jako wyjątkowy instrument pomocy społecznej
Specjalny zasiłek celowy jest świadczeniem przewidzianym w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w art. 41 pkt 1. Jego konstrukcja od początku odbiega od klasycznych form wsparcia, ponieważ może zostać przyznany osobom i rodzinom, których dochód przekracza ustawowe kryterium dochodowe. Co więcej, w odróżnieniu od wielu innych świadczeń, nie podlega on zwrotowi.
Ustawodawca wprost dopuścił możliwość odejścia od zasady sztywnego stosowania progów dochodowych, uznając, że w szczególnych sytuacjach mechaniczne trzymanie się liczb prowadziłoby do niesprawiedliwych rozstrzygnięć.
Kryterium dochodowe – kiedy przestaje być barierą
W klasycznym systemie pomocy społecznej kryterium dochodowe pełni funkcję filtra, który decyduje o dostępie do świadczeń. Specjalny zasiłek celowy został zaprojektowany jako wyjątek od tej reguły. Oznacza to, że przekroczenie kryterium nie zamyka drogi do uzyskania wsparcia, o ile spełniony zostanie warunek „szczególnie uzasadnionego przypadku”.
Art. 41 ustawy wskazuje dwie możliwości działania ośrodka pomocy społecznej. W pierwszej – możliwe jest przyznanie specjalnego zasiłku celowego, który nie podlega zwrotowi i którego wysokość nie może przekroczyć kryterium dochodowego osoby samotnej lub rodziny. W drugiej – możliwe jest udzielenie pomocy w innej formie, ale już z obowiązkiem zwrotu całości lub części środków. W praktyce to właśnie pierwsza opcja jest najbardziej korzystna dla wnioskodawców, ale jednocześnie stosowana najrzadziej.
Szczególnie uzasadniony przypadek – brak definicji, duże znaczenie
Pojęcie „szczególnie uzasadnionego przypadku” nie zostało zdefiniowane wprost w ustawie. Nie jest to jednak luka prawna, lecz świadome rozwiązanie, które pozwala na elastyczną ocenę sytuacji życiowej. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie, z uwzględnieniem realnych okoliczności, a nie wyłącznie suchych danych finansowych.
W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że szczególnie uzasadniony przypadek to zdarzenia nadzwyczajne, wyjątkowo niekorzystne i niecodzienne, które w istotny sposób wpływają na sytuację życiową osoby lub rodziny. Kluczowe jest również to, że zdarzeń tych nie dało się przewidzieć ani im zapobiec, nawet przy zachowaniu należytej staranności. Taką wykładnię potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku o sygnaturze I OSK 962/11.
Wywiad środowiskowy – centralny element procedury
Zanim zapadnie decyzja o przyznaniu specjalnego zasiłku celowego, ośrodek pomocy społecznej ma obowiązek przeprowadzić wywiad środowiskowy. To nie jest formalność ograniczona do wypełnienia formularza, lecz szczegółowa analiza sytuacji życiowej wnioskodawcy.
Pracownik socjalny bada nie tylko wysokość dochodów, ale również strukturę wydatków, nagłe obciążenia finansowe, stan zdrowia, sytuację rodzinną oraz to, czy dana osoba miała realną możliwość samodzielnego poradzenia sobie z problemem. Dopiero po zakończeniu wywiadu możliwe jest wydanie decyzji administracyjnej.
Na co można przeznaczyć specjalny zasiłek celowy
Ustawa o pomocy społecznej nie wprowadza katalogu zamkniętego wydatków, na które można przeznaczyć specjalny zasiłek celowy. Taki brak szczegółowego wyliczenia daje ośrodkom pomocy społecznej możliwość reagowania na bardzo różne sytuacje kryzysowe.
W praktyce świadczenie bywa przyznawane na pokrycie nagłych kosztów leczenia, zakup leków, naprawę zniszczonego sprzętu domowego, usunięcie skutków zdarzeń losowych czy inne nieprzewidziane wydatki, które w krótkim czasie poważnie obciążają domowy budżet. Każdorazowo konieczne jest wykazanie związku między wydatkiem a wyjątkową sytuacją życiową.
Wysokość specjalnego zasiłku celowego – limity ustawowe
Choć wysokość specjalnego zasiłku celowego ustalana jest indywidualnie, przepisy jasno określają maksymalny poziom świadczenia. Nie może on przekroczyć obowiązującego kryterium dochodowego.
Aktualnie oznacza to:
– do 1010 zł w przypadku osoby samotnie gospodarującej,
– do 823 zł na osobę w rodzinie.
W praktyce rodzina czteroosobowa może otrzymać maksymalnie 3292 zł, natomiast singiel – 1010 zł. Są to jednak kwoty graniczne, a ostateczna decyzja co do wysokości świadczenia zależy od oceny dokonanej przez ośrodek pomocy społecznej.
Komentarze (0)