Sięgające tysięcy lat wstecz pierwsze ślady bytności człowieka, rodzące się rzemiosło, występowanie lodowca o ponad kilometrowej grubości, dostojne mamuty żyjące na naszym terenie czy lasy tropikalne, dzięki którym powstał wydobywany obecnie węgiel brunatny z licznie występującą tam fauną i florą – o tych wszystkich zjawiskach dowiedzieliśmy się dzięki naukowcom współpracującym z Kopalnią Bełchatów.
Archeologiczne odkrycia w bełchatowskiej odkrywce
Jednym z głównych celów geologii jest badanie przeszłości Ziemi, rozwoju skorupy ziemskiej, a także historii naszej planety, jej ewolucji i procesów, które kształtują jej budowę. W swej pracy geolog opiera się na „dokumentach”, w których ta przeszłość jest zapisana. Mogą to być znaleziska archeologiczne, skamieniałości, fragmenty roślin, skały.Jedne z pierwszych badań archeologicznych na terenie bełchatowskiej kopalni przeprowadzono w połowie lat 80., kiedy przystąpiono do prac przygotowawczych związanych z eksploatacją węgla brunatnego w złożu „Bełchatów”. Kopalnię zobowiązywały do tego zapisy ustawy „O ochronie dóbr kultury”. Dzięki temu przed zniszczeniem uratowano wiele bezcennych reliktów przeszłości, które występowały na terenie przewidzianym pod eksploatację górniczą.
W wyniku przeprowadzonych badań odkryto m.in. szereg obozowisk, osad oraz cmentarzysk datowanych od starszej epoki kamienia (10-8 tys. lat p.n.e.) po okres nowożytny (XIX w.), a jednym z najcenniejszych odkryć było największe w Polsce środkowej centrum produkcji ceramiki toczonej na kole z okresu wpływów rzymskich (III-IV w. n.e.) w Chabielicach, osada i cmentarzysko z epoki żelaza (VI-V w. p.n.e.), cmentarzysko wraz ze świątynią z XI/XII w. w Grabku oraz osady wczesnośredniowieczne z IX-X i XIII-XIV w. w Zabrzeziu.
Na wszystkich stanowiskach archeologicznych natrafiono na pozostałości osad z epoki brązu, żelaza i wczesnego średniowiecza. Zachowały się piece garncarskie, wapiennicze oraz zespoły palenisk, a także wiele przedmiotów związanych z tkactwem (przęśliki i ciężarki tkackie), codziennego użytku naczynia i ich fragmenty (ok. 200 tys.), żarna nieckowate i rotacyjne, narzędzia krzemienne i kamienne oraz brązowe i żelazne (noże, sierpy, krzesiwa, kłódki), a także ozdoby (zapinki brązowe i żelazne, bransolety, paciorki itp.). Ciekawym znaleziskiem był denar Antonina Piusa wybity przez Marka Aureliusza prawdopodobnie w roku 161 n.e. oraz dwa szelągi Jana Kazimierza. Część eksponatów można zobaczyć w siedzibie Kopalni Bełchatów w Rogowcu.
Ślady mamuta, krokodyla i nosorożca
W czasie prowadzenia robót górniczych w złożu węgla brunatnego „Bełchatów” znaleziono również fragmenty flory, np. pyłki, szyszki i liście, które wskazują na dominację drzew takich jak sekwoje, platany, magnolie, bursztynowce i graby. Występują także fragmenty pni skrzemieniałych drzew, czyli materiał organiczny, który został zastąpiony krzemionką lub syderytem (węglan żelaza).Na poziomach nadkładowych w czwartorzędowych osadach piaszczystych można znaleźć bursztyny - fragmenty stwardniałej żywicy oligoceńskich drzew iglastych sprzed około 30 mln lat, które zostały przywleczone przez lodowiec z rejonu Morza Bałtyckiego w plejstocenie około 300 tys. lat temu.
Do najbardziej spektakularnych prehistorycznych odkryć należą szczątki mamuta. Po raz pierwszy natrafiono na ślady życia tych zwierząt w 1981 r. Z gigantycznego mamuta, żyjącego na tym terenie 265 tys. lat temu, zachowały się m.in. górny ząb trzonowy oraz 3-metrowy prawy cios z fragmentami kości przedszczękowej, śladowo zachowane zęby trzonowe oraz fragment puszki czaszkowo-mózgowej. Dzięki dobrze zachowanym zębom trzonowym udało się ustalić dietę zwierzęcia. Ustalono, że młode mamuty początkowo żywiły się mlekiem matki, a później stopniowo do swojej diety włączały rośliny, by w wieku 3-6 lat zupełnie usamodzielnić się pod względem żywieniowym.
W kolejnych latach zdejmowania nadkładu odkopywane były różne, liczne fragmenty mamuta włochatego jednego z najlepiej poznanych ssaków epoki lodowcowej.
Do szczególnie cennych szczątków fauny należał również szkielet prehistorycznego krokodyla i prawie kompletny kościec nosorożca. Oba znaleziska kopalnia przekazała stowarzyszeniu paleontologów.
Wapienne osady jury górnej osłaniane podczas eksploatacji węgla są wyjątkowo bogate w szczątki rozmaitych pradawnych morskich organizmów, w szczególności obfitują w pięknie zachowane skamieniałości.
